วันลอยกระทง เป็นพิธีอย่างหนึ่งที่ทำกันในคืนวันเพ็ญ เดือน 12 หรือวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 12 อันเป็นวันพระจันทร์เต็มดวงและเป็นช่วงที่น้ำหลากเต็มตลิ่ง โดยจะมีการนำดอกไม้ ธูป เทียนหรือสิ่งของใส่ลงในสิ่งประดิษฐ์รูปต่างๆ แล้วนำไปลอยตามลำน้ำ โดยมีความเชื่อต่างๆกัน ในปีนี้ วันลอยกระทง ตรงกับวันที่ 27 พฤศจิกายน 2566
ความเป็นมา วันลอยกระทง (Loy Krathong Festival)
ประเพณีลอยกระทงนั้น ไม่มีหลักฐานระบุแน่ชัดว่าเริ่มตั้งแต่เมื่อใด แต่เชื่อว่าประเพณีนี้ได้สืบต่อกันมายาวนานตั้งแต่สมัยสุโขทัย รัชสมัยพ่อขุนรามคำแหง เรียกประเพณีลอยกระทงนี้ว่า “พิธีจองเปรียญ” และมีหลักฐานจากศิลาจารึกหลักที่ 1 กล่าวถึงงานเผาเทียนเล่นไฟว่าเป็นงานรื่นเริงที่ใหญ่ที่สุดของกรุงสุโขทัย ทำให้เชื่อกันว่างานดังกล่าวน่าจะเป็นงานลอยกระทงอย่างแน่นอน
ในสมัยก่อนนั้นพิธีลอยกระทงจะเป็นการลอยโคม โดยรัชกาลที่ 5 ได้ทรงสันนิษฐานว่า พิธีลอยกระทงเป็นพิธีของพราหมณ์ จัดขึ้นเพื่อบูชาเทพเจ้า 3 องค์ คือ พระอิศวร พระนารายณ์ และพระพรหม ต่อมาได้นำพระพุทธศาสนาเข้าไปเกี่ยวข้อง จึงให้มีการชักโคม เพื่อบูชาพระบรมสารีริกธาตุ และลอยโคมเพื่อบูชารอยพระบาทของพระพุทธเจ้า
นางนพมาศ หรือ ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ สนมเอกของพระร่วงคิดค้นประดิษฐ์กระทงดอกบัวขึ้นเป็นคนแรกแทนการลอยโคม ในหนังสือนางนพมาศที่ว่า
“ครั้นวันเพ็ญเดือน 12 ข้าน้อยได้กระทำโคมลอย คิดตกแต่งให้งามประหลาดกว่าโคมสนมกำนัลทั้งปวงจึงเลือกผกาเกษรสีต่าง ๆ มาประดับเป็นรูปกระมุทกลีบบานรับแสงจันทร์ใหญ่ประมาณเท่ากงระแทะ ล้วนแต่พรรณดอกไม้ซ้อนสีสลับให้เป็นลวดลาย…”
เมื่อสมเด็จพระร่วงเจ้าได้เสด็จฯ ทางชลมารค ทอดพระเนตรกระทงของนางนพมาศก็ทรงพอพระราชหฤทัย จึงโปรดให้ถือเป็นเยี่ยงอย่าง และให้จัดประเพณีลอยกระทงขึ้นเป็นประจำทุกปี โดยให้ใช้กระทงดอกบัวแทนโคมลอย ดังพระราชดำรัสที่ว่า “ตั้งแต่นี้สืบไปเบื้องหน้า โดยลำดับกษัตริย์ในสยามประเทศถึงกาลกำหนดนักขัตฤกษ์วันเพ็ญเดือน 12 ให้ทำโคมลอยเป็นรูปดอกบัว อุทิศสักการบูชาพระพุทธบาทนัมมทานทีตราบเท่ากัลปาวสาน” พิธีลอยกระทงจึงเปลี่ยนรูปแบบตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา
ความหมายของ วันลอยกระทง
ลอย หมายความว่า ไม่จม อยู่บนผิวน้ำ หรือ ปล่อยให้เคลื่อนไปตามน้ำ
กระทง หมายถึง ภาชนะที่ประดิษฐ์ ขึ้นอย่างรูปดอกบัว เป็นต้น เพื่อ ใช้ลอยน้ำในประเพณีลอยกระทง
ลอยกระทง หมายความว่า ชื่อเทศกาลอย่างหนึ่งที่ทำกันในวันเพ็ญเดือน 12 โดยเอากระทงบรรจุธูปเทียน ดอกไม้ เป็นต้น จุดใฟแล้วลอยลงในน้ำ เพื่อขอขมาพระแม่คงคาและลอยทุกข์ลอยโศก
ทำไมถึงลอยกระทง
การลอยกระทงเป็นประเพณีมาแต่โบราณ มีจุดประสงค์และความเชื่อในการลอยกระทงแตกต่างกันไป เช่น ในเรื่องเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา ก็จะเป็นการบูชาพระเกศแก้วจุฬามณีบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์, บูชารอยพระพุทธบาท ณ หาดทรายริมฝั่งแม่น้ำนัมมทา ซึ่งปัจจุบันคือแม่น้ำเนรพุททาในอินเดียหรือต้อนรับพระพุทธเจ้า ในวันเสด็จกลับจากเทวโลก เมื่อครั้งไปโปรดพระพุทธมารดา
4 กิจกรรม วันลอยกระทง
- ทำกระทงลอยกระทง
วัสดุ/อุปกรณ์ในการทำกระทง
ใบตอง ใช้สำหรับตกแต่งกระทงรอบๆ
ต้นกล้วย ส่วนของลำต้นตัดมาแค่ท่อนนึงเพื่อนำมาเป็นฐานในการปักดอกไม้ ใบตอง และธูป เทียน
ดอกไม้ ดอกกุหลาบ : เสริมความรักให้สมหวัง
ดอกดาวเรือง : เสริมการงานรุ่ง การเงินปัง
ดอกกล้วยไม้ : เสริมสุขภาพแข็งแรง ไม่มีโรค
ดอกบัว : เสริมความสำเร็จในชีวิต
ดอกบานไม่รู้โรย : เสริมความรักให้ยืนยาว
ดอกจำปี : เสริมการเงินเฮง ๆ ตลอดปี
ดอกมะลิ : เสริมความรัก ความสามัคคีในครอบครัว
อุปกรณ์อื่น เช่น กรรไกร เข็ม ด้ายสีเขียวเพื่อให้เข้ากับสีใบตอง ไม้กลัดใบตอง/กระทง
2. ประกวดนางนพมาศ
คุณสมบัติของผู้เข้าประกวดนางนพมาศ
1) เป็นสุภาพสตรี
2) อายุระหว่าง 15 – 30 ปีบริบูรณ์(เกิดระหว่างปี พ.ศ. 2533 – 2548)
3) สถานภาพโสด (ไม่เคยผ่านการแต่งงานและการมีบุตรมาก่อน)
4) มีภูมิลำเนาอยู่ในเขตพื้นที่ตำบลบกไม่น้อยกว่า 30 วัน นับถึงวันปิดรับสมัคร
5) เป็นผู้มีสุขภาพดี ไม่เป็นโรคที่สังคมรังเกียจ หรือโรคติดต่อร้ายแรง
การแต่งกาย
แต่งกายด้วยชุดไทย สไบ ผ้าถุงยาว (ประยุกต์) ทรงผม เครื่องประดับตามอัธยาศัย
3. เดินเที่ยวงานลอยกระทง
ในวันลอยกระทงและก่อนวันลอยกระทง จะมีการจัดงานแต่ละสถานที่ในทุกๆปี เพื่อให้ผู้คนได้ไปเดินเที่ยวงานกัน และในปี 2566 นี้วันลอยกระทงตรงกับวันที่ 27 พฤศจิกายน
4. ไหว้พระทำบุญวันลอยกระทง
ในวันลอยกระทงจะมีผู้คนไปทำบุญที่วัด เพื่อเสริมสิริมงคลในวันลอยกระทง และแต่ละเทศกาลผู้คนก็มักจะไปทำบุญที่วัดกันเป็นประจำ
เหตุผลและความเชื่อของ วันลอยกระทง
สาเหตุที่มีประเพณีลอยกระทงขึ้นนั้น เกิดจากความเชื่อหลาย ๆ ประการของแต่ละท้องที่ ได้แก่
- เพื่อแสดงความสำนึกถึงบุญคุณของแม่น้ำที่ให้เราได้อาศัยน้ำกิน น้ำใช้ ตลอดจนเป็นการขอขมาต่อพระแม่คงคา ที่ได้ทิ้งสิ่งปฏิกูลต่าง ๆ ลงไปในน้ำ
- เพื่อเป็นการสะเดาะเคราะห์ เพราะการลอยกระทงเปรียบเหมือนการลอยความทุกข์ ความโศกเศร้า โรคภัยไข้เจ็บ และสิ่งไม่ดีต่าง ๆ ให้ลอยตามแม่น้ำไปกับกระทง คล้ายกับพิธีลอยบาปของพราหมณ์
- เพื่อรักษาขนบธรรมเนียมของไทยไว้มิให้สูญหายไปตามกาลเวลา และยังเป็นการส่งเสริมการท่องเที่ยวให้เกิดขึ้นทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศ
- เพื่อความบันเทิง เนื่องจากการลอยกระทงเป็นการนัดพบปะสังสรรค์กันในหมู่ผู้ไปร่วมงาน
- เพื่อส่งเสริมงานฝีมือและความคิดสร้างสรรค์ เพราะเมื่อมีเทศกาลลอยกระทง มักจะมีการประกวดกระทงแข่งกัน และยังรักษาภูมิปัญญาพื้นบ้านไว้อีกด้วย
เพลง วันลอยกระทง
รำวงวันลอยกระทง
วันเพ็ญเดือนสิบสอง น้ำก็นองเต็มตลิ่ง
เราทั้งหลายชายหญิง
สนุกกันจริง วันลอยกระทง
ลอย ลอยกระทง ลอย ลอยกระทง
ลอยกระทงกันแล้ว
ขอเชิญน้องแก้วออกมารำวง
รำวงวันลอยกระทง รำวงวันลอยกระทง
บุญจะส่งให้เราสุขใจ บุญจะส่งให้เราสุขใจ
วันเพ็ญเดือนสิบสอง น้ำก็นองเต็มตลิ่ง
เราทั้งหลายชายหญิง
สนุกกันจริง วันลอยกระทง
ลอย ลอยกระทง ลอย ลอยกระทง
ลอยกระทงกันแล้ว
ขอเชิญน้องแก้วออกมารำวง
รำวงวันลอยกระทง รำวงวันลอยกระทง
บุญจะส่งให้เราสุขใจ บุญจะส่งให้เราสุขใจ
เพลงภาษาอังกฤษ
November full moon shine
Loy Krathong, Loy Krathong,
And the water’s high in the river and in the Klong,
Loy Loy Krathong, Loy Loy Krathong,
Loy Krathong is here and everybody’s full of cheer,
We’re together at the Klong,
Each one with his Krathong,
As we push away we pray,
We can see a better day.
4 วิธีรักสิ่งแวดล้อมในวันลอยกระทง
- ใช้กระทงขนาดเล็ก ตกแต่งพอประมาณ
- เลือกใช้วัสดุธรรมชาติ 100 % ย่อยสลายได้ง่าย
- งดการใช้วัสดุพลาสติกและโฟม งดการใช้ลวด แม็กซ์ ตะปู ที่เป็นพิษต่อสิ่งแวดล้อม
- ลอยกระทงในสถานที่ที่ทางการจัดเตรียมไว้
ประเพณี วันลอยกระทง มิได้มีแต่ในประเทศไทยเท่านั้น ในประเทศจีน อินเดีย เขมร ลาว และพม่าก็มีการลอยกระทงคล้ายๆกับบ้านเรา จะต่างกันบ้างก็คงเป็นเรื่องรายละเอียด พิธีกรรม และความเชื่อในแต่ละท้องถิ่น แม้แต่ในบ้านเราเอง การลอยกระทงก็มาจากความเชื่อที่หลากหลายเช่นกัน
นอกจากจะเป็นประเพณีที่มีคุณค่าในเรื่องการแสดงออกถึงความกตัญญูกตเวทีต่อ ผู้มีพระคุณดังที่กล่าวมาแล้ว ประเพณีนี้ยังมีคุณค่าต่อครอบครัว ชุมชน สังคม และศาสนาด้วย เช่น ทำให้สมาชิกในครอบครัวได้ใช้เวลาร่วมกัน ทำให้ชุมชนได้ร่วมมือร่วมใจกันจัดงาน หรือในบางท้องที่ที่มีการทำบุญก็ถือว่ามีส่วนช่วยสืบทอดพระศาสนา และในหลายๆแห่งก็ถือเป็นโอกาสดีในการรณรงค์อนุรักษ์สิ่งแวดล้อมในแม่น้ำ ลำคลองไปด้วย
ทั้งหมดนี้เพื่อให้ทุกคนได้รู้จักคุณค่า สาระและเรื่องราวเกี่ยวกับ ประเพณีลอยกระทงมากขึ้นและหวังว่า “ลอยกระทง” ปี 66 นี้นอกจากความสนุกสนานแล้ว คงจะมีความหมายกับทุกคนเพิ่มขึ้นด้วย
